استهلاک انباشه و مستهلک کردن دارایی ها

استهلاک ازجمله اصطلاحاتی است که در زندگی روزمره ما به طور معمول استفاده می‌شود و مستهلک شدن وسایل به مرور زمان و در اثر استفاده امری طبیعی است. هزینه استهلاک چیست؟ هر وسیله و ابزاری که برحسب نیاز خریداری کنیم، در اثر استفاده از آن مستهلک شده و کارایی خود را به تدریج از دست می‌دهد. در نتیجه استهلاک ازجمله مواردی است که هزینه تعمیرات وسایل و تجهیزات و حتی گاهی خرید ابزار جدید را به ما تحمیل می‌کند.

به‌ویژه در صنعت و کسب‌و‌کارهای مختلف هزینه استهلاک می‌تواند از مهم‌ترین هزینه‌های مرتبط با تجهیزات و تکنولوژی‌های موجود باشد.

در حسابداری با توجه به اهمیت بحث درآمد و هزینه، استهلاک دارایی شرکت‌ها و هزینه حاصل از آن اهمیت دارد. در‌صورتی که به درستی هزینه حاصل از کارکرد تجهیزات و در‌نتیجه کاهش ارزش اولیه آن محاسبه نشود، بر سود خالص شرکت تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین می‌بایست هزینه استهلاک به درستی محاسبه و به هنگام ثبت جریان‌های مالی در نرم افزار حسابداری در نظر گرفته‌شود. به همین دلیل در این مقاله سعی داریم بیشتر با مفهوم استهلاک در حسابداری و شیوه‌های محاسبه هزینه استهلاک آشنا شویم.

هزینه استهلاک در حسابداری چیست؟

در پاسخ به سوال هزینه استهلاک چیست؟ باید بگوییم استهلاک یک روش حسابداری به منظور تخصیص هزینه به دارایی مشهود و غیرمشهود در طول عمر مفید آن دارایی است. به بیان دقیق‌تر استهلاک نشان دهنده این است که چه مقدار از ارزش دارایی موجود در یک بازه زمانی مشخص استفاده شده‌است. یکی از منابع درآمدزایی برای شرکت استفاده از تمام دارایی‌های مشهود و نامشهود شرکت است. از طرف دیگر با توجه به استفاده از این دارایی‌ها، کارایی آنها کاهش یافته و به اصطلاح مستهلک می‌شوند. به همین دلیل لازم است هزینه استهلاک دارایی‌ها را حساب و از درآمدهای شرکت کم کنیم.

با توجه به اصل هزینه استهلاک چیست؟ در حسابداری که هزینه‌های هر دوره باید از درآمدهای همان دوره کسر شوند و تمام دارایی‌ها در طول دوره و در اثر استفاده مستهلک شده و ارزش خود را از دست می دهند، لازم است هزینه استهلاک دارایی‌ها در هر دوره محاسبه شود. به بیان دیگر، هزینه خرید دارایی جدید به صورت یک‌جا پرداخت و در حساب‌های مالی ثبت می‌شود ولی نمی‌توان هزینه‌های حاصل از استفاده این دارایی را یک جا در نظر گرفته و ثبت نمود. علاوه براین هزینه‌های استهلاک اغلب یک هزینه غیرنقدی بوده و گردش واقعی پول را نشان نمی‌دهد. به همین دلیل هزینه استهلاک به صورت دوره‌ای محاسبه و در صورت‌های مالی آن دوره وارد می‌کنند.

دارایی چیست؟

به هر چیزی که برای داشتن آن پول پرداخت کرده‌اید، دارایی گفته می‌شود. دارایی می‌تواند مشهود مانند ساختمان، ماشین، تجهیزات کامپیوتری یا نامشهود مانند امتیاز حق چاپ یک کتاب یا مقاله، ثبت اختراع و از این دست موارد باشد.

و چه نوع دارایی‌ها را می‌توان مستهلک کرد؟

لازم است تا برای درک پاسخ سوال هزینه استهلاک چیست؟ بگوییم برای دارایی‌هایی که یک شرکت صاحب آن است و از آن برای کسب‌وکار خود و در جهت درآمدزایی استفاده می‌شود، همچنین عمر مفید دارایی قابل محاسبه بوده و انتظار می‌رود بیشتر از یک سال عمر کند، می‌توان هزینه استهلاک را در نظر گرفت.

استهلاک از نظر استانداردهای حسابداری ایران

طبق بند ۵ استاندارد حسابداری شماره ۱۱، فرایند استهلاک دارایی ثابت مشهود از زمانی که دارایی آماده بهره‌برداری است آغاز می‌شود.
طبق بند ۵۱ استاندارد شماره ۱۱، استهلاک دارایی از زمان آماده شدن آن برای استفاده، یعنی زمانی که دارایی در مکان و شرایط لازم برای بهره‌برداری است، شروع می‌شود.
در استاندارد ایران دارایی ثابت به موازات کسب منافع مستهلک می‌گردد. همچنین نایابی ، فرسودگی و خرابی نیز از علل استهلاک دارایی هستند. به‌صورت کلی علل استهلاک از دید استاندارد ۱۱ عبارت است از :
۱-استفاده مورد انتظار واحد تجاری از دارایی
۲-فرسودگی و خرابی
۳-نابابی فنی ناشی از پیشرفت تکنولوژی
۴-محدودیت‌های زمانی از قبیل تاریخ انقضا
در ارتباط با برآورد عمر مفید دارایی، استاندارد ، این برآورد را منوط به قضاوت واحد تجاری می‌داند که از تجربه دارایی‌های مشابه ناشی می‌شود. بر اساس بند ۵۶ این استاندارد، مبلغ استهلاک‌پذیر یک دارایی پس از کسر ارزش اسقاط از بهای تمام شده بدست می‌آید.
روش‌های استهلاک مورد پذیرش در استاندارد ایران روش‌های خط مستقیم، نزولی و معادل آحاد تولید است.
در ارتباط با تغییر روش استهلاک یا تعدیل نرخ آن بند ۶۳ این استاندارد چنین می‌گوید:
روش استهلاک مورد استفاده برای دارایی‌ها باید به طور ادواری بررسی شود و در صورت تغییر قابل ملاحظه در الگوی مصرف، روش استهلاک جهت انعکاس الگوی جدید تغییر یابد. هر گاه چنین تغییری در روش استهلاک لازم شود، این تغییر باید به عنوان تغییری در برآورد تلقی شود و استهلاک دوره جاری و دوره‌های آتی دارایی تعدیل شود.

استهلاک دارایی چگونه محاسبه می شود؟

در محاسبه استهلاک دارایی‌ها می‌بایست سه فاکتور مهم را در نظر بگیریم:

• ارزش واقعی دارایی
• ارزش بازیافتنی دارایی(اسقاط)
• تخمین عمر مفید دارایی

عمر مفید دارایی مدت زمانی که یک واحد تجاری از دارایی خود استفاده می‌کند یا گاهی به صورت تعداد تولید یا واحدهایی که انتظار می‌رود دارایی در طول عمر خود برای شرکت ایجاد کند.

روش‌های تعریف شده برای محاسبه استهلاک دارایی

در مقررات و ضوابط اجرایی هزینه استهلاک چیست؟ سه روش عمده برای محاسبه هزینه استهلاک در نظر گرفته شده‌است که هر نوع کسب‌و‌کاری می‌تواند متناسب با دارایی‌های خود یکی از این روش‌ها را انتخاب نماید.

• روش استهلاک خط مستقیم

این روش ساده‌ترین روش محاسبه هزینه استهلاک دارایی است. اغلب برای کسب‌و‌کارهای کوچکی که امکان استخدام فردی به عنوان حسابدار به منظور نظارت دقیق بر هزینه‌ها و درآمد را ندارند، مناسب است. در این روش یک هزینه ثابت در بازه عمر مفید دارایی به عنوان هزینه استهلاک در نظر گرفته می‌شود که از دارایی‌های هر سال شرکت کاسته می‌شود.

فرمول هزینه استهلاک خط مستقیم بدین قرار است که می‌بایست ارزش اسقاط دارایی را در پایان عمر مفید آن محاسبه و از ارزش اولیه در زمان خرید دارایی کم کرده و مقدار حاصل را بر تعداد سال‌های عمر مفید آن تقسیم نماییم. عدد حاصل همان هزینه استهلاک است که در زمان عمر مفید کالا مقداری ثابت است.

مثال: فرض کنید شرکتی دستگاهی به ارزش ۱۰۰میلیون تومان خریداری کرده‌است که عمر مفید آن ۱۰ سال برآورد شده‌است. ارزش این دستگاه نیز بعد از ۱۰ سال حدود ۲۰ میلیون تومان برآورد می‌شود. برای محاسبه هزینه استهلاک به روش خط مستقیم ارزش اسقاط (۲۰ میلیون) از ارزش اولیه دستگاه به هنگام خرید کم می‌شود. درنهایت با تقسیم عدد حاصل (۸۰ میلیون تومان) بر سال‌های مفید دستگاه، هزینه استهلاک ۸۰۰ هزار تومان برای هر سال به دست می‌آید.

• روش استهلاک کاهشی

در این روش از محاسبه هزینه استهلاک، هزینه استهلاک در سال‌های اولیه بیشتر و با گذشت زمان کاهش می‌یابد. این روش برای دارایی‌هایی در نظر گرفته شده‌است که در سال‌های اولیه ارزش بیشتری دارند و به مرور ارزش و کارایی آن کاهش می‌یابد. به عنوان مثال تجهیزات تکنولوژی محور از این دست دارایی‌ها هستند که با گذشت زمان علاوه بر کاهش کارایی به دلیل عرضه محصولات جدید و پیشرفته‌تر، ارزش اولیه خود را از دست می‌دهند. در این بخش از مقاله هزینه استهلاک چیست؟ باید بگوییم این روش یکی از کارآمدترین روش های محاسبه هزینه است.

در فرمول هزینه استهلاک کاهشی یک نرخ ثابت برای استهلاک دارایی در نظر گرفته می‌شود که در محاسبه هزینه استهلاک سالیانه، این نرخ در ارزش دارایی ضرب می‌شود. به همین دلیل در سال اول چون دارایی ارزش بیشتری دارد، هزینه استهلاک بیشتر خواهد‌بود و با حرکت رو به جلو، میزان هزینه استهلاک هر سال نسبت به سال قبل کمتر می‌شود.

می‌توان نرخ استهلاک را با توجه به جداولی تنظیم شده توسط استاندارد در نظر گرفت و یا آن را با استفاده از استهلاک خط مستقیم محاسبه نمود.
نرخ استهلاک از دو برابر کردن نسبت هزینه استهلاک خط مستقیم بر اختلاف ارزش اولیه و ارزش اسقاطی حاصل می‌شود.
حال برای محاسبه هزینه استهلاک در هر سال نرخ استهلاک را در ارزش آن سال دارایی ضرب می‌کنیم.

• روش استهلاک واحدهای تولید

در این روش دیگر واحد زمان تعیین کننده هزینه استهلاک نیست و تنها تاثیر میزان کارکرد دستگاه بر استهلاک آن در نظر گرفته می‌شود. به بیان دیگر، اگر شما در یک بازه زمانی از دارایی خود استفاده کنید، می‌توانید هزینه استهلاک را برای آن محاسبه نمایید؛ و درصورتی که در بازه زمانی دیگری از دارایی استفاده نکرده و یا کمتر استفاده کنید مسلما هزینه استهلاک کمتری را باید در نظر بگیرید. اغلب این روش برای دارایی‌های با ارزش بسیار بالا کاربرد دارد.

فرمول هزینه استهلاک واحدهای تولید مطابق زیر است:

می خواهیم در این بخش از مقاله هزینه استهلاک چیست؟ به شما یک فرمول برای محاسبه هزینه استهلاک بگوییم. می‌بایست تعداد واحدهای تولیدی در بازه زمانی مشخص را بر تعداد کل واحدهای تولیدی دستگاه در عمر مفید خود تقسیم و عدد حاصل را در ارزش دارایی در سال مد نظر ضرب کنیم. عدد حاصل هزینه استهلاک برای بازه زمانی مد نظر است.

تعریف حسابداری استهلاک

با در نظر گرفتن مطالب بالا، حسابداری استهلاک به روشی گفته می‌شود که بر اساس آن بهای تمام شده دارایی ثابت، منهای ارزش اسقاط آن، بر مدتی که عمر مفید آن برآورد می‌شود، به طریقی معقول و منظم سرشکن شود.

بنابراین هدف استهلاک، سرشکن کردن بهای تمام شده‌است و نه تعیین ارزش دارایی.

به‌تدریج که از عمر مفید اقتصادی دارایی کاسته می‌گردد، استهلاک آن به صورت منظم به صورت هزینه به عملیات واحد اقتصادی تخصیص می‌یابد.

در صورت سود و زیان، استهلاک بر اساس ماهیت و نوع استفاده از دارایی به یکی از سه عنوان هزینه فروش، هزینه اداری و یا هزینه ساخت کالای فروش رفته ارائه می‌شود

در واقع استهلاک از دو طریق بر صورت سود و زیان اثر می‌گذارد:

1.  مستقیماً به بدهکار حساب هزینه منظور و سبب افزایش آن میشود. (مانند هزینه استهلاک خودروهایی که مورد استفاده دایره فروش کالا قرار می‌گیرد) و طبعا به شکل هزینه فروش انعکاس پیدا می‌کند.
2. دیگری استهلاک ماشین آلات کارخانه که بصورت قسمتی از بهای تمام شده کالا ثبت و پس از فروش کالا به بدهکار حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته انتقال می‌یابد. (مانند استهلاک ماشین‌آلات تولیدی)

پیشنهاد مطالعه بیشتر : استانداردهای حسابداری و حسابرسی

در حسابداری به کمک محاسبه استهلاک می‌توانیم کالاهایی که در اثر گذشت زمان میزان زیادی ارزش خود را از دست می‌دهند، شناسایی و در تخصیص بودجه و برنامه‌ریزی‌های آتی تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تری نسبت به عملکرد شرکت داشته‌باشیم.

سوالات متداول برای هزینه استهلاک چیست؟

1. حسابداری استهلاک چیست؟
   حسابداری استهلاک به روشی گفته می‌شود که بر اساس آن بهای تمام شده دارایی ثابت، منهای ارزش اسقاط آن، بر مدتی که عمر مفید آن برآورد می‌شود، به طریقی معقول و منظم سرشکن شود.

2. هدف از حسابداری استهلاک چیست؟
   همان‌طور که مستحضر هستید دارایی‌ها ممکن است در طول گذشت زمان مستهلک شوند و ارزش واقعی خود را نسبت به قیمت اولیه از دست بدهند. در حسابداری استهلاک سعی می‌شود که بهای تمام شده واقعی را به‌طور مرتب ثبت و محاسبه ‌کنیم.

3. محاسبه هزینه استهلاک به چند روش انجام می‌گیرد؟
   محاسبه هزینه استهلاک به سه روش انجام می‌شود، که هر روش مناسب یک کسب و کار است که با توجه به نیاز می‌توان از هریک استفاده کرد. این سه روش عبارتند از؛ روش استهلاک خط مستقیم، روش استهلاک کاهشی، روش استهلاک واحدهای تولید.